Alle theorie becommentarieerd

Toen ik onlangs een geanalyseerde partij (voor de liefhebbers: Addison-Bisguier, uit Chess Life 2017/07, blz 25) naspeelde, bedacht ik me dat er wel openingsbibliotheken (OB) bestaan, maar geen OB waarin alle zetten woordelijk becommentarieerd zijn.

Hiermee bedoel ik dat elke zet (relevant) commentaar meekrijgt vanuit alle ooit geanalyseerde partijen met die specifieke openingsvariant. Het boek over Carlos Torre door Gabriel Velasco (ik had ooit de eerste uitgave (voor een bespreking van de tweede uitgave, zie hier), met de witte cover, maar heb het als geschenk weggegeven), benadert mooi dit aspect in de hoogstaande analyses van de eerste partij(en). In een bepaalde openingsvariant van de eerste partij (Labatt-Torre, New Orleans 1923) worden de zetten becommentarieerd, eerst met de inzichten van Capablanca, dan met de nieuwere en betere inzichten van Aljechin. Hierdoor krijgen de varianten een meerwaarde, omdat de nieuwere analyses inspelen op de fouten van de oudere. Het is alsof je eerst les krijgt van een 2500 speler, en dan komt een 2700 speler nog eens wat nuances aanbrengen.

Ik vermoed dat zo’n project manueel onbegonnen werk is, hoewel het programmatorisch waarschijnlijk wel doenbaar is voor ICT-schakers met ambitie. “Gewoon” de commentaren verzamelen per openingszet (veel analyses zitten al in een digitaal opgeslagen partij), een ranglijst volgens sterkte van de annotatoren opstellen, en dan de beste twee of drie commentaren kiezen die bij de betreffende zet horen.

Dat aspect lijkt me niet het probleem, wel eerder hoe de beste commentaren te kiezen. Kan AI hier een oplossing bieden? A.I. staat wat schaakkennis en inzicht nog in zijn kinderschoenen (naast Chat GPT en DeepSeek heb ik onlangs nog een positie aan Grok3 gevoed, maar daar kwam ook maar kwalitatief matig commentaar op). Wat dat betreft is een grappig incident te vermelden: Gemini AI (van Google) weigerde onlangs om een partij te spelen tegen de stokoude Atari 2600 spelcomputer (uitgebracht in 1977!!), uitgerust met een schaakprogramma. De Atari dacht amper 1 à 2 zetten vooruit op zijn 1,19 MHz CPU. Robert Caruso liet eerst ChatGPT opdraven, dat overtuigd was om te winnen tegen het fossiel, maar dat liet slecht af. Daarna was het de beurt aan Copilot van Microsoft, maar ook dat liep snel verkeerd. Als derde mocht Gemini aantreden. Even zelfzeker als de vorige AI-modellen, keerde Gemini plots zijn kar, toen het de resultaten van zijn voorgangers op internet terugvond en moest bekennen dat het zijn aanvankelijke claim van superioriteit terug moest inslikken en liever de partij niet speelde, wegens “zonde van de tijd en de ressources”. Je zou bijna denken dat Stanley Kubrick dit scenario min of meer voorzien had, toen hij HAL zijn zet tegen Frank Poole verkeerd liet aankondigen... Zie voor meer achtergrond over dit verhaal hier en hier.

Terug naar de partijannotaties. Het probleem is dat een deel van het commentaar puur commentaar “van het moment” kan zijn, zoals “ik speelde deze zet omdat ik dacht dat mijn tegenstander zich hier niet op zou voorbereid zijn” of “ik had vandaag zin in iets scherps”. Zo’n commentaar voegt niets toe aan het begrip van de stelling, het moet echt iets inhoudelijks zijn. Misschien kan AI hier wel ietsje aan bijdragen.

Wie bv het tornooiboek van Zurich 1953 in de kast heeft staan (wie niet?), zal misschien weten dat er daarnaast nog een aantal andere tornooiboeken van dit kanditatentornooi bestaan (voor zover ik weet zijn het er een vijftal in totaal), waarvan het tweede bekendste misschien wel Zurich 1953 - 15 contenders for the World Chess Championship van Najdorf is. Daar waar Bronstein eerder een stellingsoordeel geeft en zijn varianten vaak heel kort houdt, is Najdorf meer een man van varianten dan van woorden. Zowel de partijanalyses waarin hun oordeel afwijkt, als deze waarin ze samenvallen, zijn leerrijk om te vergelijken. Zie onderstaand voorbeeld voor een gezamenlijke analyse – alleen overlappen de commentaren hier niet zozeer. Het voorbeeld toont wel aan dat analyses niet zomaar bruikbaar zijn.