Godsdienst en schaken

Op 12 mei zag ik een berichtje (van De Standaard) op mijn gsm passeren dat het schaakspel in Afghanistan verboden werd. Goed wetende dat De Standaard niet meteen de oerbron van zo'n bericht kan zijn, bracht ik een bezoekje aan chess.com. Het artikel van Peter Doggers zorgde voor meer nuance in dat bericht.

Voor ik hier dieper op in ga, laat ik duidelijk stellen dat ik totaal niet gelovig ben. Mijn idee van geloof is “En de mens schiep god naar zijn beeld”. Godsdienst en geloof zal iets zijn dat uit de oertijd is overgebleven, de nood om de schuld voor tegenslag of natuurramp te verklaren, of om een bedankje voor een goed verlopen dag of een onverwacht succes toch maar aan “iets” toe te kennen, waar je als mens geen macht over hebt.
Als je dan ziet dat godsdienst in de loop van de menselijke geschiedenis meer kwaad dan goed heeft gedaan (heilige oorlogen, inquisitie, mensenoffers, missionarissen, misbruik, ...) dan hoeft godsdienst voor mij niet. Ik heb geen probleem met mensen die geloven, maar val mij er niet mee lastig.

Dus, volgens de taliban is schaken een vorm van gokken. En gokken is in strijd met een wet die in 2024 werd ingesteld. Straffen zijn nog niet bekend, maar dat komt ongetwijfeld nog. Zoek vooral geen logica in wetten die door godsdienst zijn geïnspireerd. We weten allemaal dat de taliban ze niet allemaal op een rij heeft en ze enkel in staat zijn tot vernieling, niet tot opbouwen. Dat andere moslimlanden wel schaken promoten en actieve (groot)meesters hebben, speelt geen rol voor de mannen in Kaboel. Dat MMA-wedstrijden verboden zijn omdat ze te gewelddadig zijn, maar ze zelf het land gewapenderhand hebben veroverd, vinden ze blijkbaar ook niet in tegenspraak. Dat cricket – een spel dat door de Britten werd geïntroduceerd - wel nog gespeeld mag worden (enkel door mannen natuurlijk) is evenmin een probleem (want te populair om afgeschaft te worden).

Zelf ben ik éénmaal achter het schaakbord in aanraking gekomen met de impact van godsdienst. In de Lost Boys open van Antwerpen van 1993, ondertussen al meer dan 30 jaar geleden, mocht ik aantreden tegen de jonge Ronen Har-Zvi (º1976, WK -16 in 1992 en ondertussen al lang IGM, maar inactief sinds 2017 met een rating van 2513). Bij sommigen zal zijn naam een klein belletje doen rinkelen, want ooit was hij één van de beste bullet-spelers ter wereld – zie bv dit artikel van Tim Krabbé, dat bij mij trouwens het concept van bulletpartijen (1+0) introduceerde - iets waar ik me toen nauwelijks iets kon bij voorstellen. Je kan toch geen redelijke partij spelen in één minuut? Har-Zvi toonde aan van wel.

Zoals zijn naam al enigszins aangeeft, was hij jood, en onze partij werd op de sabbat gespeeld. Nu wordt schaken gezien als een spel in de joodse godsdienst, maar schrijven als werk. Dat betekende dat hij zijn partij niet mocht noteren – spelen mag op de sabbat, werken niet. Als compensatie kreeg hij een kwartier minder op de klok. Na de partij schreef ik de partij voor hem op, maar achteraf gezien – daar hij toen al de veel betere speler was – was dat een beetje belachelijk, aangezien hij ongetwijfeld de partij best kon onthouden en ze later reproduceren.
De partij was OK, en we volgden (in mijn geval onbewust) redelijk lang de theorie, waarbij ik op een bepaald moment vertrouwde op mijn intuïtie en hij verwoed aan het rekenen sloeg. De partij is trouwens een mooie illustratie van mijn spel vroeger: onbevreesd en met open vizier de tegenstander vol vertrouwen tegemoet treden.

Toen ik dit niet-opschrijven van de partij in Givet enkele weken geleden aan een scheidsrechter vertelde als anekdote keek hij zeer verbaasd, aangezien noteren verplicht is. Ik heb eigenlijk geen idee wat de situatie hierrond vandaag de dag is. Wat gebeurt er bv in de Olympiaden op de sabat? Krijgt de Israelische ploeg vrijstelling van notatie, of is de interpretatie van werken door de joodse schriftgeleerden versoepeld? Of wordt dit nog steeds informeel door de vingers gezien met tijdshandicap? Wie een beetje schaakgeschiedenis kent, weet dat het IZT van Sousse in 1967 een vreselijke speelkalender had, omdat zowel Fischer als Reshevsky nogal vast aanhielden aan hun wekelijkse rustdagen.

Artikel 8 van de FIDE-regels stelt immers nog steeds: “If a player is unable to keep score, an assistant, who must be acceptable to the arbiter, may be provided by the player to write the moves. His clock shall be adjusted by the arbiter in an equitable way. “ Niet noteren is dus mogelijk, maar dan moet iemand anders noteren, en er wordt wel degelijk nog een tijdscompensatie in rekening gebracht. Ik vermoed dat deze regel vooral voorzien is voor anders-validen (we kennen allemaal Kurt Vanhauwaert en zijn compaan in Vlaanderen), en niet zozeer om godsdienstige bezwaren te dekken.

Terloops, de notatie van een partij moet gebeuren in de algebraïsche notatie (de Engelse descriptive notation mag dus niet meer (!)). Ik zie soms mensen in het Frans, Engels, Duits, of nog wat anders noteren; dat mag allemaal, zolang het maar algebraisch is. Dat wil dus ook zeggen dat cr-notatie in principe ook niet mag (1.e2-e4 = 1. 5254). Het is maar een weet.